Jeszcze raz zdarza się okazja. by powrócić do schorzeń przewodu pokarmowego słoni – tym razem spowodowanych błędami dietetycznymi. Przypadek dotyczy słonicy afrykańskiej w wieku około 22 lat. padłej dnia 4.10.1995 roku w bazie cyrkowej w Julinku.

 Z wywiadu wiadomo. że chorobę zapoczątkowała gwałtowna utrata przytomności. Zwierzę upadło tak bezwładnie. że wyłamało sobie przy tym jeden z kłów. Zdarzenie miało miejsce około godziny 11.00 rano. Od tej pory słoń leżał na swoim stanowisku w stajni. Badanie przeprowadzone około godziny 13.00 wykazało: temperatura ciała 33″C. ciało pokryte wilgotnym. zimnym potem. oddech zwolniony. duszność. tony serca głuche. słabo słyszalne. bradykardia. całkowita atonia jelit. Podjęte leczenie obejmowało środki przeciwbólowe. przeciwzapalne. poprawiające krążenie i podnoszące ciśnienie krwi. leki przeciw niestrawności. wlewy dożylne zawierające glukozę. 0.9% NaCI. płyny wieloelektrolitowe. wapń. Pomimo leczenia stan zwierzęcia nie uległ zasadniczej zmianie. Około godziny 15.00 nasiliła się duszność i zaburzenia w krążeniu. Zwierzę padło około godziny 16.00. Sekcja zwłok wykonana została następnego dnia wJulinku. Oględzinyzewnętrzne wykazałystan odżywienia słaby. budowę prawidłową. zachowane stężenie pośmiertne. ot.worynaturalne ciała zamknięte. widoczne błony śluzowe trąby. jamy ustnej. spojówek i języka zasinione. Podczas oględzin wewnętrznych stwierdzono w jamie brzusznej płyn barwy żółtej w ilości kilku litrów. Żołądek zawierał płynną treść barwy szarozielonejw niewielkiejilości (kilka litrów). Błony śluzowe były szaroczarne – krwotoczne zapalenie żołądka. jelita cienkie wypełnione płynną treścią barwy szarozielonej. na całej długości występowało ostre krwotoczne zapalenie. Jelito ślepe wypełnione było obficie treścią pokarmową o konsystencji gliniastej masy barwy żółtobrązowej. wagi _kilkudziesięciu kilogramów. ściana jelita – krwotoczne zapalenie. Okrężnica wypełniona gliniastą. żółtobrązową treścią. Jelito proste zawierało masy nie uformowanego kału. Jelita grube na całej swojej długości wykazywały cechy ostrego. krwotocznego zapalenia. Wątroba była silnie przekrwiona. z zastojem krwi. śledziona makroskopowo bez zmian. Nerki były jędrne. barwy wiśniowej. z widocznymi na przekroju nielicznymi ogniskami zapalnymi. jajniki i macica bez zmian anatomopatologicznych. W jamie opłucnej stwierdzono obecność płynu w ilości kilku litrów (przesięk). Płuca były obrzęknięte. Worek osierdziowyzawierał płyn o barwie popłuczyn mięsnych w ilości około 2 litrów. jamy serca wypełnione były krwią. mięsień sercowy bez zmian anatomopatologicznych.

Orzeczenie

Przyczyną śmierci słonicy była niewydolność krążenia. powstała wskutek rozległych zmian o charakterze ostrego krwotocznego zapalenia przewodu pokarmowego: żołądka. jelit cienkich i grubych. Po analizie zmian sekcyjnych. wyników pośmiertnych badań toksykologicznych i histopatologicznych oraz całości zmian klinicznych. jakie wystąpiły przed śmiercią. należy sądzić. że przyczyną pierwotną schorzenia była niestrawność pokarmowa po błędzie dietetycznym. Wyniki badań laboratoryjnych nie wskazują na inną przyczynę zejścia śmiertelnego. Badaniami chemicznymi nie stwierdzono toksycznego poziomu azotanów. azotynów ani obecności związków hamujących aktywność esterazy cholinowej (związkifosforoorganiczne. karbamimany – środki ochrony roślin). Badania histopatologiczne wycinków z narządów wewnętrznych wykazywały zmiany właściwe dla chorób o ostrym przebiegu: płuca – rozległy obrzęk, wątroba – zwyrodnienie wodniczkowe pojedynczych hepatocytów. zastój krwi w żyłach centralnych. W mięśniu sercowym stwierdzono rozległe ognisko zwyrodnienia wodniczkowego włókien mięśniowych. otoczone pasmem przekrwienia. Śledziona była bez zmian. W nerce prawej stwierdzono śródmiąższowe zapalenie. zwyrodnienie szkliste pojedynczych kanalików oraz kłębków. w żołądku. jelicie cienkim. jelicie ślepym i okrężnicy – krwotoczne zapalenie błony śluzowej. Był to drugi przypadek gwałtownej śmierci słonia w ciągu roku. Pierwszy. opisany w Mag. Wet. 1/95. spowodowany został zatruciem pestycydami zawartymi w dziennej porcji warzyw (35 kg kalafiorów). drugi – prezentowany obecnie – ostrym krwotocznym zapaleniem żołądka i jelit, prawdopodobnie z powodu niestrawności. Oba przypadki łączy niewątpliwie, niezależnie od różnych przyczyn, dynamika przebiegu zmian prowadzących do śmierci zwierzęcia. Objawy chorobowe pojawiły się bardzo krótko przed śmiercią – w przypadku pestycydów było to ok. 7 godzin, przy zatruciu nieodpowiednią paszą ok. 5 godzin. Procesy trawienia, które u słoni są niezwykle gwałtowne, prowadzą w przypadkach zatruć do ciężkich zaburzeń ogólnych, które narastają bardzo wolno. Ma to niewątpliwie związek z ogromną masą ciała. Objawy bólowe ze strony przewodu pokarmowego pojawiają się bardzo późno – kilka godzin przed śmiercią, kiedy zmiany krwotoczne w przewodzie pokarmowym są już bardzo zaawansowane, a możliwości skutecznej interwencji lekarza znikome ze względu na stopień zaawansowania groźnych dla życia zmian w narządach wewnętrznych. Olbrzymia masa ciała powoduje, że podawane leki mimo dużych ilości nie są w stanie w znaczącym stopniu zatrzymać czy zahamować postępujących zaburzeń w układzie krążenia. Masa ciała, wielkość narządów wewnętrznych ważnych dla życia i wielka dynamika trawienia pokarmów są wrogami tych zwierząt przy zatruciach pokarmowych. W opisywanym przypadku zachodziło duże prawdopodobieństwo nakarmienia słonia gniotką sporządzoną z przerośniętego i partiami zepsutego Ryc. 3. Jelito grube (ślepe) – krwotoczne zapalenie błony śluzowej. ziarna owsa. Dzienna porcja gniotki owsianej dla jednego słonia wynosi 8 kg. Z wywiadu wynikało, że podejrzanej jakości paszę słonie otrzymywały przez kilka dni poprzedzających zdarzenie. W styczniu tego roku w Julinku miał miejsce jeszcze jeden przypadek choroby słonia z powodu podania złej jakości karmy. Tym razem skarmiono wilgotne zbutwiałe siano. Objawy wystąpiły kilka godzin po jedzeniu i wskazywały na bardzo silne bóle w jamie brzusznej. Osłuchowo odgłosy z jelit były znacznie osłabione, ale słyszalne w postaci przerywanego piszczenia. Tętno było przyspieszone, temperatura prawidłowa. Podobnie jak w poprzednich przypadkach słoń leżał na prawym boku. Bóle w jamie brzusznej prowokowały słonia do ruchów kończynami. Po zastosowaniu rutynowego leczenia, analogicznego jak przy bólach morzyskowych u koni, wyraźnie dało się zauważyć uspokojenie i ustąpienie bólu. Po kilku godzinach leżenia słoń próbował się podnosić. Zwierzę zostało dźwignięte za pomocą ciągników i było asekurowane na pasach jeszcze kilkanaście godzin w obawie przed próbą położenia się. W ciągu kilku godzin stan zwierzęcia wrócił do normy. Również w tym przypadku słoń wykazywał apetyt aż do ostatniej chwili przed położeniem. W czerwcu w Julinku również zanotowano zachorowanie u słonia. Wokoło 4 godziny po spożyciu złej jakości starej marchwi wystąpiły objawy bólu, niepokój i chęć do położenia się. Osłuchowo wjamie brzusznej stwierdzono zniesienie perystaltyki jelit. Zastosowano leczenie jak w poprzednim przypadku. Po 8-10 godzinach nie było poprawy, pojawiło się wzdęcie, wyraźnie widoczne przez powłoki brzuszne. Zwierzę otrzymało ponownie środki przeciwbólowe, rozkurczowe i poprawiające trawienie. Przez kilka godzin zmuszano je do ruchu po arenie po czym zostało na noc na wybiegu w towarzystwie drugiej słonicy. Do rana objawy minęły. Wszystkie te zdarzenia potwierdzają dużą wrażliwość przewodu pokarmowego słoni. Ciągły apetyt skłania je do pobierania pasz, czasem nawet złej jakości, jeżeli do takich mają dostęp. Objawy choroby spowodowanej błędami żywieniowymi słonie sygnalizują nietypowo. W przypadkach zatruć, które udało się wyleczyć, był to krótki czas od spożycia złej jakości karmy, a w dwóch śmiertelnych przypadkach objawy bólu i czas, w jakim się on pojawił, nie były adekwatne do nasilenia zmian histopatologicznych w przewodzie pokarmowym, wykrywanych podczas sekcji zwłok. Słonie często jedzą do ostatniej chwili, co skutecznie maskuje narastające objawy ciężkich zmian zapalnych w przewodzie pokarmowym. Jeżeli sygnalizują ból, to jest on wyraźny i nie mógłby pozostać nie zauważony. Przewód pokarmowy u słonia należy do największych układów. Jego wielkość jest podwójnie uzasadniona, po pierwsze wielkością masy ciała, którą musi odżywić, po drugie jego rozmiar i tempo trawienia muszą rekompensować niewielką sprawność. Zaburzenia w przewodzie pokarmowym mają ciężki przebieg i dość szybko postępują. Czynniki te przemawiają za zachowaniem dużej staranności w żywieniu słoni i dbałości o jakość podawanych im pasz, a w przypadku wystąpienia jakichkolwiek form niestrawności lub objawów wskazujących na choroby przewodu pokarmowego związane z dietą leczenie należy podejmować niezwłocznie i nie dopuszczać do położenia się zwierzęcia.

Lek. wet. Zbigniew Krzywicki

Milanówek

Oryginalna treść artykułu ukazała się w Magazyn Weterynaryjny Rok 1997, Nr 1, strona 48